#BinnenDoorDenker 
 "- bondig formuleren zet aan tot doordenken -"
 

 Paasvuur – 20 april 2019                                                                                                                                                                                                                      
 
De ene brand is de andere niet. De wereld rouwt om de enorme schade aan de Notre-Dame de Paris. Tot opluchting van de gelovigen konden de daar bewaarde drie relikwieën van Christus worden gered: de doornenkroon, een stuk van het kruis en een van de spijkers gebruikt bij Christus’ kruisiging. Zonder deze artefacten zijn de overige kunstschatten waardeloos. Zij symboliseren immers de kern van het geloof, vormen de materiële verbinding met een ongrijpbaar mysterie. Kerkhervormer Johannes Calvijn rekende ooit uit dat alle, waar ook ter wereld, vereerde spaanders van het kruis samen een schip vol hout vertegenwoordigen. Daarmee bewijst deze kille boekhouder niets van de warmte van een devotie te begrijpen. Geloof bestaat immers niet bij de gratie van oppervlakkige waarheid maar de diepte van beleving, welke zelfs met de prachtigste kunst niet benaderd kan worden. Het is de kracht om te midden van praalzuchtige uiterlijke schijn de eenvoud te vinden. Dezer dagen worden in de regio de paasvuren opgebouwd, een traditie veel ouder dan welke kerk ook. Van oorsprong is het een eerbetoon aan Ostara, de Germaanse godin van de lente. Ze trekken elk jaar duizenden belangstelleden; mensen zoeken met Pasen hun geboortegrond en familie op, trekken samen achter de muziek aan naar het vuur, het baken van licht en staan er omheen in een cirkel, een vorm van onmeetbare schoonheid. De fanfare vervangt het orgel, bier de miswijn, broodje bal de hostie en een genoeglijk gesprek het gebed. Is er verschil in beleving? Ik geloof er niets van.


 Nanomol – 13 april 2019                                                                                                                                                                                                                               
 
Het allereerste schisma op aarde was dat tussen mens en dier. In onze stamlijn was zoveel hersenkracht ontwikkeld dat een pientere voorouder door had dat er een verschil was. Het was de eerste, nogal subjectief genomen menselijke maat. Daarna is het nooit meer goed gekomen. Van het een kwam het ander: man versus vrouw, wit versus zwart, gelovig versus ongelovig, oosters versus westers schisma, rijk versus arm … het houdt niet op. Integendeel, het gaat in versneld tempo door. Naar aanleiding van het presteren van de Zuid-Afrikaanse hardloopster Caster Semenya besloot de IAAF dat een persoon met meer dan vijf nanomol testosteron per liter bloed niet meer mee mag doen aan enkele loopafstanden voor vrouwen. Door het voordeel – testosteron zorgt voor een betere zuurstofopname in het bloed – is dat niet eerlijk ten opzichte van de concurrentie. Die discussie is niet nieuw: de Nederlandse atlete Foekje Dillema werd in 1950 geschorst omdat ze weigerde mee te werken aan een gynaecologisch onderzoek naar haar mate van vrouwelijkheid. Zo ontstaan nieuwe tussensoorten mensen: manmanvrouwen, manvrouwen, vrouwmannen en vrouwvrouwmannen. En, indien daar aanleiding toe is, hoe en waar krijgen die dan weer een plek in het LHBTG pallet? Wat volgt? Binnen welke waarden van het kleurenspectrum moet je je blank noemen en wanneer zwart? En hoe daartussenin? Waar ligt de grens voor de gelovige? Bij het ietsisme of het agnosticisme? Ik, lelijke arme blanke ongelovige man ontmoette een gelovige zwarte rijke mooie vrouw. Per saldo werd het dus niets. Wie is hier de nanomol?


 Luizenkammers – 6 april 2019                                                                                                                                                                                                               
 
Ik kijk best redelijk veel televisie en denk ineens: stop ermee! Ik zit niet middenin een tenenkrommend programma met panels van BN’ers die elkaar in schreeuwende leukheid proberen te overtreffen. Noch ben ik virtueel aangeschoven bij een panel van deskundigen die ons aan hun denken willen zetten. Aan de andere kant: het aanbod van werkelijk prachtige documentaires is inmiddels enorm; wat dat betreft doet de publieke omroep wel zijn plicht. Gelukkig is er ook altijd nog de aan- en uitknop. Lees eens een boek dat je zelf hebt uitgezocht! Mijn stopadvies geldt: ‘De Luizenmoeder’. Voorop zij gesteld dat we in een vrij land leven waarin iedereen zelfs zijn eigen gevoel voor humor mag aanhangen en praktiseren. In mijn humordenominatie is ‘De Luizenmoeder’ de allerbeste Nederlandse comedy ooit gemaakt. Daarom: stoppen. Twee seizoenen zijn voldoende om tot dezelfde mythische hoogte te stijgen als de Olympus aller comedies: ´Fawlty Towers´. De perfecte combinatie van subtiele, soms verscholen grappen, trefzekere satire, overacting en herkenbare karakters maakt dat DLM kwalitatief probleemloos de vergelijking met FT kan doorstaan. Ik vind DLM zelfs veel constanter wat betreft gekozen onderwerpen en de altijd hilarische uitwerkingen daarvan. Kijk eens opnieuw naar een aflevering en je ontdekt ongetwijfeld weer wat nieuws. Het zal erin resulteren dat er over een enige tijd een groep mensen ontstaat die, net als bij FT het geval is, alle afleveringen kunnen meepraten. Dus nu stoppen, nu het nog overzichtelijk is. We moeten de diepte in, aan de studie. Naam van die groep? ‘De Luizenkammers.’


 Golflengte – 30 maart 2019                                                                                                                                                                                                                               
 
Zondagmorgen, onderweg naar mijn uitgever om de Overeenkomst van Uitgeven te ondertekenen voor twee publicaties die dit jaar op de markt komen. Ter verpozing gaat de radio aan waarop een uitzending gaande is waarin luisteraars vragen kunnen stellen. ‘Hoe wordt de kilometeraanduiding op de blauwe richtingborden vastgesteld?’ vraagt een mevrouw. ‘Op het bord onderaan de afrit van de N18 staat dat Winterswijk nog tien kilometer is. Wat wordt daarmee bedoeld? Nog tien kilometer tot het centrum? Of de bebouwde kom?’ ‘Wat een toeval,’ zeg ik tegen mijn reisgenote. We passeren het viaduct over de Winterswijkseweg in Groenlo. Een stuk verderop sluiten we aan in een file: rechts ligt een aanhanger tegen de vangrail en links de bijbehorende auto. ‘Mag elke viswinkel, ook hier in Velp, zich ‘De Volendammer’ noemen?’ wil iemand weten. De presentator telefoneert met visboer Veerman in Arnhem. ‘In dit geval wel: ik ben een echte Volendammer.’ Daar had hij niet voor hoeven bellen, denk ik. Zijn achternaam en afkomst vormen het schoolvoorbeeld van een tautologie. De ANWB Verkeersinformatie onderbreekt mijn overpeinzingen: de vertraging in onze file bedraagt circa twintig minuten. Ik zie Arnhem links traag langs schuiven. Eenmaal weer op stoom zoeven we voortvarend verder: A12, A50, A59. ‘Waar komt het deuntje "Die zien we nooit meer … terug!” eigenlijk vandaan?’ Het verbaast ons al niet meer: we rijden op de ring rond de woonplaats van de vragensteller: die van ’s-Hertogenbosch. ‘Wedden dat de volgende vraag uit Breda komt?’ Onze rit duurt echter langer dan het programma.


BoekenBal – 23 maart 2019                                                                                                                                                                                                                        
 
‘Een nieuwe lente en een nieuw geluid:’ is wellicht de beroemdste dichtregel uit de vaderlandse literatuur. Herman Gorter schreef deze openingszin van ‘Mei’ in 1889. Hoewel de zon nog onderweg is naar onze breedte, is in Den Haag een herfststorm opgestoken. De verkiezingen voor de Provinciale Staten, en daarmee de Eerste Kamer, zijn gewonnen door een wat vaag forum met een even schimmig als populair programma en een charmante eloquente leider. Als aurora borealis daalt hij neer in de dampkring van het in het duister graaiende grauw, dat zijn heil meent te vinden in onbereikbare mythische metaforen en poëtische prietpraat. De zittende politieke elite is van het tableau geblazen en op hun plek gezet: best of the rest. De tijd van ‘Jongens waren we, maar aardige jongens.’ waarmee Nescio ‘Titaantjes’ opende, is voorbij. Ze moeten aan de bak. Het is zowel letterlijk als figuurlijk lastig vechten tegen windmolens. Hoe haal je wind uit de zeilen? Praten, niet schreeuwen. Laat de verbale guerrillaoorlog welke in het parlement wordt uitgevochten zich niet verplaatsen naar de Eerste Kamer. Het is de taak van de senatoren om emoties te kanaliseren, over al die schermutselingen te reflecteren en tot een wijs besluit te komen, opdat niet iedereen gelijk is en sommigen meer gelijk dan anderen en de slotzin uit George Orwells ‘Animal Farm’ niet wordt bewaarheid: ‘The creatures outside looked from pig to man; and from man to pig; and from pig to man again; but already it was impossible to say which was which.’


 Onthouden – 16 maart 2019                                                                                                                                                                                                                        
 
Het vat is leeg, de bok verbrand, het hoofd bonkt onder het askruisje. Alle rituelen zijn afgewerkt: de vasten is aangebroken. Volgens de etymologen komt dit begrip van ‘vast zijn van de wil om de spijsverboden in acht te nemen’. In de katholieke traditie was elke vrijdag vastendag: steevast tomatensoep, aardappels met boterjus en gebakken schelvis. Ik keek ernaar uit! Vasten heeft een historische connectie met geen vlees eten; vlees was immers een luxeproduct. De fijnproever leest direct de onderliggende intrinsieke waarde van vasten: het met het zich ontzeggen van overdaad bespaarde geld in het vastenzakje deponeren en zo een ander helpen. De oorspronkelijke vorm van crowdfunding. Zodra de duurzaamheiddemagogen winnen breekt er trouwens eeuwigdurende onthouding aan. Vlees, vis, tanken, reizen, verwarming, douchen: alles gaat op de bon in een verstervende maatschappij. Wellicht breekt dan de tijd aan dat we op onszelf terugkeren; ook dat kan een bonus van vasten zijn. We zijn immers totaal de weg kwijt, weten niet meer wie en wat we zijn, zijn zo ver doorontwikkeld dat we de connectie met de basis hebben verloren. Hoe meer we weten, hoe groter die afstand wordt. Hoe kunnen we het pad terug vinden? Simpel: stel jezelf de vraag welke vraag je het laatst hebt beantwoord, waarom je die vraag hebt gesteld en verplaats je zo in hoe je toen was. Herhaal dit zo vaak als mogelijk en je komt als vanzelf terecht bij de eerste cel van na de big bang. Het is gewoon een kwestie van onthouden.


 Wit – 9 maart 2019                                                                                                                                                                                                                                        
 
We hebben een groot tekort aan wit in ons land. Ho, voordat de radicalen hier de voordeur komen opblazen: ik heb het niet over huidskleur maar doel op een prachtig begrip uit de taal die we te pas en te onpas in ons eigen Nederlands integreren en, by the way, pover spreken. Het is de volkstaal op het grootste eiland voor onze kust. Iemand met wit begrijpt onmiddellijk dat het over Brexitland gaat en kan de stijlfiguur waarderen: trotse voormalige wereldmacht afficheren met nuchtere ministaat. Hij/zij/het is immers geestig en begrijpt als geen ander welke mogelijkheden taal biedt om met emotie temperatuur toe te voegen aan kille informatie. En dat die combinatie de ontvanger van de boodschap kan inspireren om de kunst van de nuance door te ontwikkelen, kennis in verschillende daglichten plaatsen, andere zienswijzen opdoen, leren relativeren en om zichzelf durven lachen. Gebrek aan wit is ontberen van breedbeeld en brille door alles letterlijk te nemen en in de basis dus een beetje dom. Literaire duiders die het van de overdrijving moeten hebben worden alsmaar voorzichtiger in de scherpte van de omkering, de clou. Enkele cabaretiers halen de bocht niet eens omdat ze menen te moeten benadrukken dat ze hun publiek een spiegel voorhouden. Een lachspiegel. Of een huilspiegel, want die werkt net zo goed, maar daar wil je niet een hele avond a € 65,00 p.p. inkijken. Zodra de lichtspot op de artiest wordt gericht, is deze eigenlijk bedoeld voor het publiek, in vakjargon bekend als de zelfspot.


 Kalotjesclub – 2 maart 2019                                                                                                                                                                                                                 
 
De Paus roept de leiders van de bisschoppenconferenties naar Rome om het eens diepgravend over intiem gefriemel te hebben. Wereldwijd daalt het seksueel kindermisbruik direct drie dagen achtereen. Wat een kleurrijk schouwspel. Op de eerste dag dragen de 140 mannen paars, de kleur van schuld, berouw en boete. De laatste dag is iedereen ineens in groen, de tint van onschuld. Blijkbaar is het in drie dagen allemaal gefikst. Hoe zou zo’n bedrijfstraining van adjunct-heiligen precies in zijn werk gaan? Eerst een voorstelrondje en verwachtingen uitspreken? ‘Buona sera, ik ben monseigneur X uit Y en ik hoop deze dagen handvatten te ontvangen om …’ vul maar in. Daarna in subgroepjes uiteen om aan de hand van stellingen nieuwe speelideetjes uit te wisselen en die vervolgens op een flip-over delen met de anderen, feedback en ten slotte de zegen ontvangen? In de westerse wereld is deze kalotjesclub inmiddels tot anachronisme verworden, maar de rest van hun aards paradijs strekt zich verder uit dan ooit. Zo’n massale bijeenkomst werkt echter niet om zaken te veranderen. Het dient hooguit de teambuilding, niet om elkaar voor lul te zetten. Zal Franciscus het wonder kennen van bankbestuurder Michael Drabbe, die al zijn directeuren vrolijk zingend het pand liet verlaten, terwijl de helft zijn baan kwijt was? Ik denk het niet. Hij preekt tot de beesten, laat ze zingen in de kerk en spaart de roede. De vuile was blijft binnen. In mijn hoofd zingt Joni Mitchell ‘The Magdalene Laundries.’ Zo aangrijpend! Ik laat tranen als wijwater.


 Energierekening – 23 februari 2019                                                                                                                                                                                                       
 
Met God als baas was de aarde het centrum van de schepping, daarna werden zon en mens het middelpunt. Inmiddels menen we dat het heelal incluis inhoud de resultante is van de oerknal, waarin vanuit het niets vrijgekomen energie een besteding zoekt. Dat laatste is een interessante theorie: het eindstadium van het universum is bereikt zodra alle beschikbare energie zich heeft genivelleerd en is uitgeraasd. Weer is er leegte. Niets streeft naar niets. Is dat een sombere gedachte? Niet als we onze bescheiden rol in dit geheel gewoon accepteren. Dat doen we natuurlijk niet. De ambitie van de mens is: van iets naar iets anders, meer of minder. Vertalen we deze theorie van de naar niets navigerende energie naar onze wereldschaal, ontkomen we niet aan basale vragen. Hier bedoel ik niet de hogere energierekening: leiders streven immers voortdurend naar iets meer. We verbazen ons er niet eens meer over. Duurzaamheiddrammers lijken voortdurend naar iets minder te streven, bijvoorbeeld CO2-uitstoot. In werkelijkheid streven ze echter naar iets anders, waardoor het nog maar zeer de vraag is of hun primaire doelstellingen legitiem zijn. Met wind wordt stroom opgewekt maar wat we tegelijkertijd doen is die wind, een manifestatie van energie, een alternatieve bestemming geven. De zo opgebruikte windkracht kan geen golven op zee meer veroorzaken of blad van onze bomen waaien. Wat betekent dat milieumatig? Zonnecellen absorberen energie die niet meer elders aangewend kan worden. Wat is daarvan de ecologische rekening? De scherpe lezer heeft het allang door: uiteindelijk betalen we niets.


 Ontlijnen – 16 februari 2019                                                                                                                                                                                                                                  
 
Het is zo ingeburgerd dat je het pas door hebt als het niet gebeurt. Voorwaarde is dat je het zelf ook moet laten. Wat ik bedoel? Verplaats je in de volgende situaties. Jonge vrouw met rugzak wurmt zich door de deur van volle sprinter en leunt verveeld kijkend tegen een steunstang. Man komt de wachtkamer van huisarts binnen en vindt de laatste beschikbare stoel tussen een borrelend stoma en twee bacillen rond niezende peuters op schoot van hun naar sigarettenrook riekende moeder. Jij komt snackbar binnen, bestelt drie broodjes kroket en gaat zitten; er is nog acht patat voor je. Wat gebeurt vervolgens in deze drie omstandigheden? Wat is het meest aannemelijk? Als je kuddematig meegaat in de grootste epidemie van ons tijdsgewricht kom je er niet achter, maar ik kan je ongezien op een briefje geven dat zowel de railrunner, de wachtkamenier en jijzelf in de telefoon duiken om virtueel te verdwijnen uit de massa. Om te voorkomen dat je met een willekeurige ander moet communiceren zoek je naarstig contact met een jouw bekend ander medium. En als niemand jou appt, dan doe je het zelf maar. ‘Moet staan.’ ‘Wat mankeer ik ook weer?’ ‘Met mosterd?’ Dat niveau. Ik neem tegenwoordig het ding niet meer mee. Dan kom je nog eens aan de praat met, bijvoorbeeld, het frietkotechtpaar van Turkse afkomst, en realiseert dat je daar klant bent geworden omdat je het zulke aardige mensen vindt. Terwijl de rest, in afwachting van hun vette hap, ongegeneerd asociaal blijft lijnen.